Advers İlaç Reaksiyonları Hakkında Genel Bilgiler

Advers İlaç Reaksiyonu Nedir?

Advers reaksiyon bir ilaca karşı gelişenzararlı ve amaçlanmayancevabı ifade eder.Bu tanıma, aşağıdakilerden kaynaklanan advers reaksiyonlar dahildir:

·İlacın ruhsat şartları içerisinde kullanılması.

·Ruhsat şartları dışında kullanım(doz aşımı, endikasyon dışı kullanım, kötüye kullanım, suistimal ve ilaç kullanım hataları).

·Mesleki maruziyet.

Advers İlaç Reaksiyonlarının Sınıflandırılması

Sınıflamada kullanılan harfler İngilizce tanımlarının baş harflerinden oluşmaktadır.

Tip A (augmented):Bu tip reaksiyonlar olağan dozunda kullanılan bir ilacın normal etkisinin artması olarak düşünülebilir. Bu sınıftaki advers etkiler ilacın farmakolojik etkisinden kaynaklanan ve genellikle doza bağlı olarak ortaya çıkan öngörülebilir advers etkilerdir. Advers etkilerin %80’nini oluşturur (örneğin opioidlere bağlı solunum depresyonu, warfarine bağlı kanama).

Tip B (bizarre):Bu tip reaksiyonlar farmakolojik olarak öngörülebilir değildir.Doza bağlı olmayan ve potansiyel olarak daha ciddi advers etkilerdir (örneğin penisiline bağlı anafilaksi, klozapine bağlı agranülositoz).

Tip C (chronic):Bu tip reaksiyonlar, toplumda sık görülen doğal hastalıkların bazı ilaçların uzun süre (aylar ve yıllarca) kullanılması sonucu ilaca maruz kalan popülasyonda sıklığının artması şeklinde ortaya çıkar (örneğin tolbutamide uzun süre maruz kalan diyabetli hastalarda kardiyovasküler hastalığa bağlı mortalite artması). Bu tip reaksiyonların ilaçla ilişkilerinin kanıtlanabilmesi zordur ve uygun yöntemlerle önemli ölçüde istatiksel analiz yapılmasını gerektirir. Bu nedenle C tipi reaksiyonlara “istatistiksel etkiler” adı da verilir.

Tip D (delayed):Bu tip reaksiyonlar ilacın kullanımının üzerinden belirli bir zaman geçtikten sonra ortaya çıkan advers etkilerdir. Gecikmiş olarak meydana gelmeleri nedeniyle teşhis edilebilmeleri güçtür (Örneğin: nörolepetiklerle görülen tardif diskinezi).

Tip E (end of use):Bu tip reaksiyonlar ilaç kullanımının sonlanması (ilacın çekilmesi) ile ilişkilidir (Örneğin: Benzodiazepinlerle görülen çekilme ve yoksunluk sendromu).

Tip F (failure):Bu tip reaksiyonlar tedavinin başarısızlığı ile ilgilidir.

Tip G (genetic/genomic):Bu tip reaksiyonlar ise genetik kökenli advers etkileri kapsamaktadır.

Bu sınıflamanın bazı kısıtlılıkları nedeniyle Aronson ve Ferner tarafından üç boyutlu yeni bir sınıflama önerilmiştir. DoTS (dozla ilişkililik[dose-relatedness], zamanla ilişkililik [time-relatedness] ve hastanın duyarlığı [susceptibility])

Neleri Bildirmeliyim?

Advers reaksiyon raporlamak için ilacın advers reaksiyona sebep olduğundan emin olmanız gerekmez. Bir ilacın advers reaksiyona yol açtığından şüphelenmeniz bildirim yapmanız için yeterlidir. Hangi durumlarda raporlama yapmanız gerektiği ile ilgili detayları aşağıda bulabilirsiniz:

·Ek izlemeye tabi(ters siyah üçgenamblemi taşıyan)ilaçlarile ilgili tüm şüpheli advers reaksiyonlar bildirilmelidir. Bu ilaçlar “Ek İzlemeye Tabi İlaçlar Listesi” nde duyurulmakta ve düzenli aralıklarla güncellenmektedir.

·Bir ilacın ne kadar süredir piyasada olduğuna bakılmaksızınciddiolarak değerlendirdiğiniz tümadvers reaksiyonlarbildirilmelidir.

Aşağıdaki durumlara sebebiyet veren reaksiyonlar ciddi advers reaksiyonlar olarak değerlendirilir:

§Ölüm

§Hayatı tehdit eden

§Kalıcı veya belirgin sakatlığa veya iş göremezliğe neden olan

§Konjenital anomali veya doğum kusuruna neden olan

§Hastaneye yatışa veya yatış süresinde uzamaya neden olan

§Tıbbi olarak önemli olaylar

Reaksiyonun ciddi olup olmadığına karar veremediğiniz durumlarda da bildirim yapınız!

·Özel İlgi konusu diğer alanlar:

ØÇocuklarda ve yaşlılarda meydana gelen advers reaksiyonlar:

Yukarıda yer alan raporlama gereklilikleri bu grup için de geçerli olup, çocuk ve yaşlılar ile ilgili olarak yapılan bildirimler özel önem taşımaktadır. Çünkü;

-İlaçların etkileri ve farmakokinetik özellikleri çocuklar ve yetişkinler arasında farklılık gösterebilmektedir.

-İlaçların çocuklarda kullanımı geniş ölçüde denenmemiş olabilir.

-Özel olarak çocuklar için ruhsatlandırılmamış ilaçların zorunlu hallerde “endikasyon dışı” olarak çocuklarda kullanımı gerekebilir.

-Hastalığın doğası ve süreci ve advers reaksiyonlar çocuklar ve yetişkinler arasında farklılık gösterebilmektedir.

-Yaşlılar, advers reaksiyon gelişimine daha yatkın ve gelişen advers reaksiyonlara karşı daha hassas olabilirler. Çocuklarda da olduğu gibi, farmakokinetik ve farmakodinamik özellikler farklılık gösterebilmektedir. Ayrıca, yaşlılarda altta yatan hastalıklar ve bunlara bağlı olarak kullanılan ilaç sayısı yetişkinlere göre çok daha fazla çeşitlilik gösterebilmektedir.

ØGebelik ve emzirme sırasında ilaç kullanımına bağlı ortaya çıkan advers reaksiyonlar:

Fetüs ya da çocukta meydana gelen konjenital anomaliler ya da büyüme geriliği ile ilgili raporların, fetüsün ölümü ya da spontan abortus raporlarının ve yenidoğanda meydana gelen ve ciddi şeklinde sınıflandırılan şüpheli advers reaksiyonlar ile ilgili raporların bildirimi önemlidir. Gebelik bildirimlerinde, gebelik boyunca alınan tüm ilaçların ve annenin son menstruasyon tarihini belirtmeyi lütfen unutmayınız.

ØEtkisizlik bildirimleri:

Özellikle hayati tehlike taşıyan hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar, aşılar ve kontraseptiflerde meydana gelen etkisizlik olaylarının bildirimi önem taşımaktadır.

ØCiddi advers reaksiyonlara yol açan doz aşımı, endikasyon dışı kullanım, ilaç kullanım hatası ya da mesleki maruziyet raporları.

Øİlaç suiistimali ve kötüye kullanımı ile ilişkili bildirimler.

ØBiyolojik ilaçlar ve aşılar:

Biyolojik ilaçlar ve aşılarla ilgili bildirimlerde ilacın seri numarasının belirtilmesi önem taşımaktadır.

ØGecikmiş ilaç etkileri:

İlaca maruziyetten aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilecek advers reaksiyon bildirimleri ilaçların gecikmiş etkilerinin tespiti açıdan önem taşımaktadır. Örneğin; kanser, tardif diskinezi. Bu tip advers reaksiyonlar gecikmiş olarak meydana gelmeleri sebebiyle teşhis edilebilmeleri güçtür. Böyle bir ilişkiden şüphelenilmesi halinde mutlaka bildirim yapılmalıdır.

ØBitkisel ürünler:

Geleneksel bitkisel tıbbi ürünler olarak kurumumuzca ruhsatlı ürünler dışında eczanelerde ya da çeşitli yollarla satılan pek çok bitkisel ürün bulunmaktadır. Kurumumuzca ruhsatlı olan ya da olmayan ürünlerle ilgili advers reaksiyonların bildirilmesi, bu tür ürünlerin güvenliliğinin tespiti açısından önem taşımaktadır.

Nasıl Bildirim Yapabilirim?

Advers İlaç Reaksiyonlarını Nasıl Bildirebilirim?

Advers reaksiyon bildirim formunu (indirmek için tıklayınız) bilgisayarınıza indirerek formu doldurabilir ardından e-posta iletufam@titck.gov.tr adresine iletebilirsiniz.

Ya da formun çıktısını alarak faks ya da posta ile formun altında bulunan adrese gönderebilirsiniz.

Ya da hastanede görev yapıyorsanız hastanenizde bulunan farmakovijilans irtibat noktalarına (listeyi görmek tıklayınız) bildirim yapabilirsiniz.

Ya da ücretsiz0 800 314 00 08numaralı hattı sabit hatlardan 09:00-18:00 saatleri arasında arayarak bildirim yapabilirsiniz.

Tüfam’a Bildirilen Advers Reaksiyonlar Nasıl Değerlendirilir?

TÜFAM’a Bildirilen Advers Reaksiyonlar Nasıl Değerlendirilir?

Bildirimler TÜFAM’a ulaştıktan sonra vaka bir bütün olarak değerlendirilir. Eğer bildirimde eksiklikler varsa ya da vakayı değerlendirmek için ilave bilgiler gerekiyorsa bunlar saptanır ve bildirim yapan kişiye dönülerek eksiklikler tamamlanmaya çalışılır.

TÜFAM tarafından advers reaksiyon ile ilaç arasındaki ilişkinin derecesinin tespiti yani nedensellik değerlendirmesi yapılır. Bu değerlendirmenin yapılması sırasında göz önünde bulundurulan en önemli parametreler şunlardır:

Zamansal ilişki:İlaç kullanımı ve advers reaksiyonun ortaya çıkışı arasında geçen sürenin anlamlı olması ilaç ile advers reaksiyon arasındaki nedensellik ilişkisini kuvvetlendirir.

Advers reaksiyonun tipi ve doğası:Bazı advers reaksiyonlar ilacın farmakolojik etkilerinden kaynaklanan öngörülebilir ve doza bağlı advers reaksiyonlardır (örn: Beta blokerlere bağlı gelişen bradikardi, diüretiklere bağlı hipokalemi gibi). Bazıları ise öngörülemezler ve doza bağlı olarak ortaya çıkmazlar (örn: anaflaktik şok, Stevens-Johnson sendromu gibi).

Hastanın özellikleri ve ilgili tıbbi öykü:Hastanın tıbbi öyküsü, altta yatan hastalıkları (diyabet, hipertansiyon, böbrek yetmezliği vs), advers reaksiyonun ortaya çıkışında rol oynayabilir.

Birlikte kullanılan ilaçlar:Hastanın eş zamanlı olarak kullandığı başka ilaçlar varsa, ya da daha önce kullandığı ancak uzun bir yarı ömre sahip ilaç mevcutsa bunlar da değerlendirme esnasında göz önünde bulundurulmalıdır.

Laboratuvar bulguları:Vaka ile ilgili olduğu düşünülen laboratuvar bulgularının bilinmesi önemlidir. (örneğin advers reaksiyon olarak karaciğer enzimlerinin yüksekliği bildirilmişse hastanın ilaç kullanımından önceki ve sonraki karaciğer enzim test sonuçlarının varlığı ilaç ile advers reaksiyon arasındaki ilişkiyi gösteren önemli bir bulgudur)

Özgül tanı testleri

Sataşmayı kaldırma (dechallenge):Bu terim advers reaksiyonun sebebi olduğundan şüphelenilen ilacın (şüpheli ilaç) kullanımının kesilmesini ifade eder. İlaç kullanımı kesildiğinde advers reaksiyonun ortadan kalkması, düzelmesi advers reaksiyon ile ilaç arasındaki ilişkiyi kuvvetlendirir.

Tekrar-sataşma (rechallenge):Şüpheli ilaç tekrar verildiğinde aynı advers reaksiyonun tekrar ortaya çıkması ilaç ile advers reaksiyon arasındaki ilişkinin (diğer faktörlerin de uygun olması halinde) kesin olduğunu gösterir.

İlaç etkileşmeleri:Şüpheli ilaç(lar) ve eş zamanlı olarak kullanılan ilaç(lar arasındaki muhtemel ilaç etkileşmeleri değerlendirilir.

Bildirimin kalitesi:Vakanın değerlendirilmesinde bildirimin kalitesi önemli bir parametredir. Formda yer alan bilgilerin tutarlılığı, bilgilerin doğru ve tam olarak forma aktarılması, yukarıda yer alan bilgilerin mümkün olduğunca tam olarak doldurulması sağlıklı bir nedensellik değerlendirmesi yapılmasını sağlar.

TÜFAM tarafından nedensellik değerlendirmesi yapılırken araştırılan bir diğer bilgi de daha önce aynı advers reaksiyonun dokümante edilip edilmediğidir. Öncelikle advers reaksiyonun ilacın kısa ürün bilgisinde yer alıp almadığına bakılır. İlacın kısa ürün bilgisinde yer almayan advers reaksiyonlar için öncelikle TÜFAM veri tabanı, Dünya Sağlık Örgütü veri tabanı ve ilaç bilgi kaynaklarında daha önce raporlanan benzer vakalar olup olmadığı kontrol edilir.

Tüm bu değerlendirmeler ışığında ilaç ile advers reaksiyon arasındaki nedensellik ilişkisinin derecelendirilmesi Dünya Sağlık Örgütü tarafından oluşturulan aşağıdaki tabloya göre yapılır:

·Kesin (Certain)

·Olası/olabilir (Probable/Likely)

·Mümkün (Olanaklı) (Possible)

·Olasılık-dışı (Unlikely)

·Koşullu/sınıflanmamış (Conditional/Unclassified)

·Değerlendirilemez/sınıflandırılamaz (Unassessable/Unclassifiable)

Nedensellik değerlendirilmesinin ardından advers reaksiyon TÜFAM veri tabanına kaydedilir ve aynı zamanda Dünya Sağlık Örgütü İlaç İzleme İşbirliği Merkezi veri tabanına da gönderilir. Vakanın veri tabanına kaydı sırasında advers reaksiyonlar, ilaç endikasyonları ve laboratuvar bulguları dünya genelinde kullanılmakta olan bir sözlük (MedDRA) kullanılarak standart bir terminolojiye göre kodlanır. Standart terminoloji kullanımı veri analizi yapabilmek için gereklidir.

Dünya Sağlık Örgütüne kayıtlı tüm bu vakalar belirli periyodlarda incelenereksinyalanalizi yapılır. Bunun için çeşitli istatistiki yöntemler kullanılır.

Bir advers reaksiyonun sinyal olarak saptanmasında üç basamaklı bir süreç vardır. 1-hipotez üretme/oluşturma, 2-hipotezi güçlendirme ve eldeki verilerin ilk değerlendirmesi, 3-sinyali test etme, değerlendirme ve açıklama.

Ortaya çıkan sinyal sonucunda tavsiye edilen önlemlerin belirlenmesinde ilacın yarattığı risk yanında sağladığı yarar da hesaba katılarak yarar/risk analizi sonuçları, aynı endikasyonda mevcut alternatif tedaviler, ilacın kaldırılmasının hastaların prognozuna nasıl bir yansıma yapacağı gibi faktörler de dikkate alınır.

Sinyalin riski fazla bulunmamışsa önlem olarak dozlam değişikliği, veriliş yolu değişikliği, ilaç kutusuna veya kullanma talimatı/kısa ürün bilgisine uyarı konulması gibi önlemler alınabilir. Risk büyüdükçe farklı risk minimizasyonu faaliyetleri devreye girebilir ya da ilacın ruhsatının askıya alınması, iptal edilmesi ve piyasadan çekilmesi gerekebilir.